ચોમાસા દરમિયાન ઘણી જગ્યાએ કડવી નાઈના વેલા વાડ પર ઉગતા જોવા મળે છે. તેના પાંદડા ત્રણ કે પાંચ ખૂણાવાળા હોય છે. વરસાદના દિવસોમાં તેની વેલીઓ જમીન અને ઝાડ ઉપર ખૂબ ઝડપથી ફેલાય છે. તેના ફળો લીલા હોય છે. જ્યારે રાંધવામાં આવે ત્યારે તે લાલ થઈ જાય છે.
નાઈના વેલાની ગાંઠ વજનમાં ભારે હોય છે. તેનો બાહ્ય રંગ ભૂરા રંગનો હોય છે. તે વિભાજિત મધ્ય ભાગ કરતાં સખત છે. તેની ગાંઠો દવામાં વપરાય છે. તેમાં ઉલટી અને સ્ક્રબિંગ કરાવવાના ગુણધર્મો છે. તેમાં મીઠી નાઈ પણ ક્યાંક હોય છે. તેના ફળોમાંથી શાક બનાવી શકાય છે.
જ્યારે સોજો આવે છે, ત્યારે નાઈ કંદને કાપવા અને લગાવવાથી બળતરા ઓછી થાય છે. જ્યારે કોઈને તીવ્ર ઉધરસ આવે છે અને તે દૂર નથી થતું, કંદને ઘસી અને પીવાથી દર્દીને તરત જ રાહત મળે છે. ઉલટી થઈને પણ કફ મટે છે. તેના કંદને માલિશ કરવાથી સ્તનને લગતી સમસ્યાઓમાં ફાયદો મળે છે.
તાવ આવે ત્યારે પણ કેટલીકવાર આ કંદ આપી શકાય છે. કડવી નાઈ, સપ્તપર્ણી, કરિયાતું, લીમડો અને પટોલા દરેક સરખા ભાગે લઈ ઉકાળો બનાવી શકાય છે. તે પ્રવાહી મ્યુકસ ડિસઓર્ડર, જંતુઓ અને ગનોટ્સ અને ગોનોરિયા માટે કામ કરે છે.
કડવી નાઈ હાથ અને પગની ગરમીના દુખાવામાં રાહત આપે છે. સંધિવામાં કડવો, કાંદા, ડુંગળી, ડુંગળી અને સેલરિ અને એરંડા તેલથી સાંધામાં સારવાર કરવામાં આવે છે. ક્રોનિક રુમેટિઝમ અને પરમિયાના દર્દીને આપવાની શ્રેષ્ઠ દવા છે, તેના ઉપયોગથી દર્દીમાં ઉર્જા ફેલાય છે. તે લોહીને શુદ્ધ પણ કરે છે.
કડવી નાઇ, કારીયતુ, ઇન્દ્રજવ ચૌપચિની, દેવદર અને ખડાસાલીયોએ અડધોથી અડધો વજન લેવો જોઈએ, કપરકાચલીનો પાંચ પાવડર બનાવી તેનો પાવડર બનાવવો જોઈએ. પેટના તમામ રોગો ઉપરાંત આ પાવડર કૃમિના રોગોને પણ મટાડે છે. તાવ અથવા ઉલટી થવાના કિસ્સામાં વાળંદનો ઉપયોગ થાય છે.
તેમાં પાચક ગુણધર્મો પણ છે. તે પાંચથી અડધા તોલાની માત્રામાં લઈ શકાય છે. તેલમાં કડવો, નીરગુંદી ના પાન અને લસણ ને સારી રીતે શેકો. તેને સાંધાના દુખાવા પર લગાવવાથી સાંધાનો દુખાવો અને સોજો દૂર થાય છે. 1 ગ્રામ કડવી નાઈને આખી રાત પાણીમાં પલાળી રાખો. આ પીવાથી ડાયાબિટીઝમાં ફાયદાકારક છે.
કડવો નાઈ, કડુ, કડચાલ, કારિયતુ, હાયપરવેન્ટિલેટેડ કાલી, ગોખારુ અને અજમો લઈને દરેકને એક ભાગમાં ઉકાળો બનાવી પાણીમાં મિક્સ કરો. આ ઉકાળો પીવાથી તાવ મટે છે. બાળકને ખવડાવવાથી ખૂબ જ ભાગ્યે જ કીડા મરે છે અને ખેંચાણ પણ મટે છે. કડવી નાઈને પીસી લો અને તેને અંડકોષો પર લગાવો.
તે વૃષ્ણુ વૃદ્ધિ અથવા બળતરાની સમસ્યાથી રાહત આપે છે. 1-2 ગ્રામ કડવી નાઈ પાણીમાં પીવો. તેનાથી ઉલટી થાય છે. આનાથી શરીરની ખામી દૂર થાય છે. તે લોહીના વિકાર, ત્વચાની વિકૃતિઓ, બોઇલ, પિમ્પલ્સ, ખંજવાળ, ચાંદા વગેરેને લીધે થતી ત્વચા વિકારથી રાહત આપે છે. સમાન પ્રમાણમાં કડવો નાઈ કંદ અને લીમડાના પાન ઉકાળો અને તેને ઘા પર લગાવવાથી ઘા મટે છે.
