જો શરીરમાં વાત, પીત્ત અને કફનું સંતુલન હોય તો તમારું શરીર સ્વસ્થ રહે છે. પરંતુ જો આ ત્રણ બાબતો અસંતુલિત હોય તો તમારે કોઈ પ્રકારની સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી શકે છે. શરીરમાં પિત્ત વધવાના કારણે આપણે ઘણી ગંભીર બીમારીઓનો શિકાર બનીએ છીએ. આયુર્વેદ મુજબ વાત, પિત્ત અને કફને ત્રિદોષ કહેવામાં આવે છે.
આયુર્વેદ મુજબ કફના 28 પ્રકારો, પિત્તના 40 પ્રકારો અને વાત દોષોના 80 પ્રકારો છે. જેમાં છાતીના ઉપરના ભાગમાં કફની સમસ્યા છે. આ સાથે, પિત્તની સમસ્યા છાતીની નીચે અને કમરમાં પણ થાય છે. આ સિવાય વાતની સમસ્યા પીઠના નીચે અને હાથમાં હોય છે. તો આજે અમે તમને પિત્ત અને કફના આ ઘરેલું ઉપાયો વિશે વિગતવાર જણાવીશું. પરંતુ પહેલા આપણે પિત્ત અને તેના લક્ષણો જાણવાની જરૂર છે.
પિત્તના લક્ષણો- પિત્ત રોગમાં હિચકી, કમળો, ત્વચા પીળી થવી, નખ અને આંખો લાલ થવી, ખૂબ ગુસ્સો કરવો, શરીરમાં ખૂબ સોજો આવે છે અને વધારે ગરમી આવે છે. મોં અને ગળામાં સોજો આવ્યો હોય તેવું થઈ જશે. સાથે ચક્કર આવવા જેવા લક્ષણો વારંવાર આવે છે. ચાલો હવે આપણે વાતના લક્ષણો વિશે જાણીએ.
વાતના લક્ષણો- ઢીલા હાડકાં, શરીરમાં તૂટેલા હાડકાં, ખાંસીની સમસ્યા, મોઢામાં કડવો સ્વાદ, ઘણીવાર તમારા અંગો ઠંડા અને સુન્ન થઈ જાય છે, શરીરમાં અતિશય શુષ્કતા, સોયની જેમ પીડા સ્નાયુઓને દુખાવો કરે છે. આંગળીઓ અને અંગૂઠામાં અચાનક દુખાવો તેમજ શરીરની સુન્નતા એ આ રોગના બધા લક્ષણો છે. હવે આપણે વાત, પિત્ત અને કફથી થતાં રોગોની સારવાર જાણીશું.
આમળાને આખી રાત પલાળી રાખો. સવારે તે જ પાણીમાં તેને મેશ કરી તેને ગાળી લો. હવે તેમાં સાકર અને જીરું નાખો. પછી તે પાણી પીવો. આ પાણી તમને પિત્તની સમસ્યામાં પણ લાભ કરશે. પિત્તને સંતુલિત કરવામાં કાળા જીરું ખૂબ મદદ કરે છે. જો તમને પિત્તની તકલીફ હોય તો તમારે આહારમાં કાળા જીરુંનો સમાવેશ કરવો જોઈએ.
થોડો અજમો ગરમ કરો, 2 ગ્રામ નવશેકું પાણી સાથે લો. આદુનો રસ, લીંબુનો રસ અને મીઠું એકસાથે સવાર-સાંજ લેવાથી વાયુ મટે છે. ભોજનની શરૂઆતમાં આદુનો રસ, લીંબુનો રસ અને સિંધાલૂણ લેવાથી ગેસ, અપચો મટે છે. આદુના પાવડરમાં ગોળ અને થોડું ઘી મિક્સ કરીને 20-50 ગ્રામ લાડુ બનાવીને સવારે ખાવાથી શરદી અને વાયુ મટે છે.
વાત અને પિત્ત માટે ઠંડા દૂધમાં ખડી સાકર નાખી પીવો. પેટ સાફ રાખવા માટે ઝુલાબ અઠવાડિયામાં બેથી ત્રણ વાર લેવો. રાત્રે કાળા દ્રાક્ષના 15-20 દાણા પાણીમાં પલાળીને પછી તેને સવારે મેશ કરી, ગાળી લઈ પીવાથી પિત્તની ગરમીમાં રાહત મળે છે.
10 ગ્રામ કાળી દ્રાક્ષ અને 10 ગ્રામ આમળાનો રસ અને 5 ગ્રામ મધ સાથે લેવાથી એસિડિટી મટી જાય છે. કાળા મરી, શેકેલુ જીરું અને વરિયાળી સાથે સંચળ નાખી પીવાથી પિત્ત દૂર થાય છે. લીંબુનો રસ 20 મિલી. એક ગ્લાસ પાણીમાં લો અને પેટનો ગેસ દૂર કરવા માટે થોડી દાણાદાર ખાંડ લો. જો પિત્તને કારણે શરીરમાં સોજો આવે છે, તો તરબૂચના પાણીમાં ખાંડ અને આમલી નાખીને બે કલાક પલાળીને પીવો.
કોળાનાં પાનની ચટણી લેવાથી પિત્તમાં રાહત મળે છે. ટામેટાંનો રસ અથવા સૂપ ખાંડ સાથે મેળવી પીવાથી પિત્તને લગતી વિકારોથી છૂટકારો મળે છે. અળવીના પાનના રસ સાથે જીરું પાવડર મિક્ષ કરીને પીવાથી પિત્ત મટે છે. દાડમના દાણાનો તાજો રસ ખડી સાકર સાથે પીવાથી કોઈપણ પ્રકારના પિત્ત મટે છે.
ઘીનો ઉપયોગ દરેક ઘરમાં થાય છે. અને લગભગ દરેક લોકો ઘી ખાય છે. પરંતુ ગાયના દૂધમાંથી બનેલા ઘીનો જ ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરો. તે પિત્તની સમસ્યામાં ફાયદાકારક છે. આ રોગમાં દહીંનું સેવન કરવાને બદલે તેમાંથી છાશ બનાવીને પીવી જોઈએ. આમાં અજમાનો પણ ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
પિત્ત વિકાર માટે અજમો ખૂબ ફાયદાકારક છે. છાશ સાથે અથવા ખોરાકમાં સિંધવ લેવાનું વધુ સારું રહે છે. પરંતુ સિંધવનું સેવન ફક્ત દિવસ દરમિયાન જ કરવું જોઈએ. જો દિવસ દરમિયાન તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તો તેનાથી વધુ ફાયદા થાય છે.
